Willa „Waleria” w Milanówku – historia, odbudowa i rewitalizacja

Rufin Morozowicz był postacią nietuzinkową – chemik z wykształcenia, aktor i reżyser teatralny z zawodu, a także przedsiębiorca, który odniósł sukces w produkcji perfum. Zaangażowanie Walerii z Kotowiczów, żony Rufina, oraz nowoczesne metody marketingowe spowodowały, że biznes szybko się rozwinął. W 1910 roku, za zarobione pieniądze, Morozowiczowie zakupili od małżeństwa Pilarskich willę „Ewarystówka” oraz sąsiednie działki w nowopowstającym letnisku. Powstały tam alejki, altany ogrodowe i malowane na biało ogrodzenie. Już w 1912 roku rozpoczęto budowę nowej willi, którą nazwano „Waleria”, z przeznaczeniem na mieszkania dla rodziny oraz na wynajem dla letników.

W wyniku działań wojennych willa została poważnie uszkodzona. Po zakończeniu wojny odbudowano obiekt według koncepcji rzeźbiarza Jana Szczepkowskiego, zięcia Morozowiczów. W wyniku tych prac willa została obniżona o jedno piętro, a w miejscu północnej werandy powstała pracownia rzeźbiarska. Od tej pory „Waleria” stała się miejscem twórczej pracy artysty.

Dziedzictwo kulturalne i artystyczne „Walerii”

Willa przez niemal sto lat była własnością jednej rodziny. W okresie międzywojennym przeszła w ręce córki Rufina i Walerii, pisarki Marii z Morozowiczów Szczepkowskiej, oraz jej męża Jana. Szczepkowscy  gościli w swoim domu osobistości ze świata kultury i sztuki. Następnie „Waleria” stała się własnością Hanny ze Szczepkowskich Mickiewicz, i jej męża, Adama. W latach siedemdziesiątych XX wieku Hanna Mickiewicz urządziła na piętrze willi wystawę poświęconą twórczości ojca. W 2007 roku, po sprzedaży budynku przez córkę Hanny, willa trafiła w ręce Gminy Milanówek, która postanowiła przeznaczyć ją na potrzeby kulturalne lokalnej społeczności.

„Waleria” w rękach Gminy Milanówek – rewitalizacja

Przez wiele lat podejmowano różne kroki, by uratować „Walerię”. Niestety, ani pomysły władz miasta, ani organizacji pozarządowych nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Nieruchomość posłużyła kilkukrotnie do organizacji oddolnych wydarzeń artystycznych. Pomimo prób ratowania zabytkowego obiektu, jego stan techniczny pogarszał się. Dopiero w 2019 roku, dzięki pozyskaniu dofinansowania w wysokości 8 041 119,02 zł z Mechanizmu Finansowego EOG (Islandia, Liechtenstein i Norwegia), Gmina Milanówek rozpoczęła projekt „Rewitalizacja willi Waleria w Milanówku – stworzenie interdyscyplinarnego miejsca edukacji kulturalnej”. Celem projektu jest zapewnienie odpowiednich warunków do prowadzenia działalności kulturalnej na terenie Gminy Milanówek poprzez kompleksowe działania inwestycyjne oraz miękkie w Willi Waleria.

„Waleria” jako miejsce edukacji kulturalnej

Zakończony w listopadzie 2024 roku remont budynku przekształcił niszczejącą willę w nowoczesną przestrzeń do interdyscyplinarnej edukacji kulturalnej. Prowadzenie obiektu zostało powierzone Milanowskiemu Centrum Kultury, dotychczasowemu partnerowi projektu. W budynku zaaranżowano wystawę stałą dzieł Jana Szczepkowskiego. Odrestaurowana pracownia artysty posłuży jako miejsce warsztatów i zajęć edukacyjnych dotyczących rzeźbiarstwa i ceramiki. Twórczość artysty będzie punktem odniesienia dla programu edukacji kulturalnej opartej na zagadnieniach związanych z rzeźbiarstwem. Ponadto przygotowano salę wystaw czasowych, salę kameralną oraz pracownie: ceramiczną, malarską oraz fotograficzną, a także pokoje sypialne dla artystów. Zrewitalizowana „Waleria” będzie przestrzenią warsztatów, spotkań autorskich, wykładów, wystaw, koncertów, imprez plenerowych, oraz pokazów skierowanych do różnorodnych grup odbiorców. Willa została również przystosowana do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

Autorka zdjęć: Joanna Szamota.